Middelen
Manieren • Methoden • Medicijnen
Bewust Stoppen met Eten en Drinken
Bij bewust stoppen met eten en drinken is het de bedoeling om te overlijden. Mensen die bewust afzien van eten en drinken overlijden meestal binnen twee weken. Het lukt de meeste mensen om dood te gaan door bewust te stoppen met eten en drinken. Maar u heeft er wel wilskracht voor nodig. Steun van anderen helpt.Zie ook Bewust Stoppen met Eten en Drinken van Stichting Palliatieve Zorg Nederland (PZNL).
Euthanasiemachine
Een euthanasiemachine of een zelfmoordmachine is een constructie waarmee men zelf het eigen leven kan beëindigen. De machine is meestal zo ontworpen dat de dood snel en pijnloos is.Helium
Pijnloos sterven met helium. Een braadzak en twee heliumtanks. Veel meer is er niet voor nodig om snel en pijnloos te sterven. In een film (alleen via internet te koop) van ouderenpsychiater Boudewijn Chabot is te zien hoe het moet.Hypothermie en alcohol
Onderkoeling of hypothermie is een toestand waarbij de centrale lichaamstemperatuur (de hoogste temperatuur midden in de romp) van een persoon zo ver is gedaald dat de normale stofwisseling in gevaar komt. Lichaamstemperaturen onder de 27 °C zijn zonder medisch ingrijpen bijna altijd dodelijk.
Alcohol en onderkoeling gaan slecht samen. Alcohol verwijdt de bloedvaten. Dat geeft een warm gevoel maar door de verwijding verlies je warmte en daalt de lichaamstemperatuur. Daarnaast zorgt alcohol natuurlijk voor beneveling van de geest. De uitstapfantasie van een romantische geest zou een reis naar de Noordpool kunnen zijn teneinde in een idyllisch sneeuwlandschap bij ijzige kou twee flessen wodka soldaat te maken. Alcohol en vorst: een dodelijke combinatie.Middel X
De laatste jaren staat ‘middel X’ oftewel natriumazide – dodelijk bij inname van 2 gram – in de belangstelling. Er bestaat geen tegengif. De stof is feitelijk bestemd voor het doden van organismen in ziekenhuizen en laboratoria.Natriumnitriet
Een alternatief voor ‘middel X’ is natriumnitriet, een conserveermiddel voor vlees, vis en kaas. De in te nemen hoeveelheid is minimaal 5 gram, maar 25 gram wordt aanbevolen.Pentobarbital
Een zeer effectief en vredig uitstapmiddel. Een slaappil of drankje met de stofnaam pentobarbital (niet te verwarren met fenobarbital), aan de man gebracht onder bijvoorbeeld de merknaam Nembutal. De Opiumwet verbiedt zelfs het bezit van het middel. Neem 6 gram in, de slaap komt snel en de dood volgt binnen ongeveer een half uur.Stikstof
Een pijnloze manier om uit het leven te stappen biedt het gebruik van stikstof. De lucht in onze atmosfeer bestaat voor zeker driekwart uit stikstof. Met het inademen van dat gas hebben wij geen probleem, ook als verder zuurstof ontbreekt. Zonder die zuurstof ben je snel dood. Hoe pak je dat aan? Stikstof is vrij te koop in een gascilinder.
Organisaties
Nederland
Coöperatie Laatste Wil
Tweederde tot driekwart van de Nederlandse bevolking is vóór een levenseinde in eigen regie: een menselijk en waardig einde op een zelfgekozen moment. Hoewel zelfbeschikking in Europa een mensenrecht is, mag u in Nederland niet zelf over uw eigen levenseinde beschikken. U heeft toestemming van de dokter nodig. Krijgt u die om welke reden dan ook niet, rest u de keuze tussen een ongewenste manier van leven en/of een ongewenste manier van doodgaan. Laatste Wil vindt dit niet te rijmen met de huidige maatschappelijke opvattingen en meent dat de discussie over het levenseinde in eigen regie toe is aan herijking.Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie
De vereniging is op 23 februari 1973 opgericht als reactie op de rechtszaak Postma. Van een klein maar actief groepje in het Friese Vinkega groeide de NVVE uit tot een grote, gerespecteerde en veel geraadpleegde vereniging. De NVVE ontvangt geen subsidies en is voor haar inkomsten afhankelijk van contributie van de leden. Meer over de doelstelling is ook te vinden in de statuten van de NVVE.Regionale Toetsingscommissies Euthanasie
De regionale toetsingscommissies zijn bevoegd om een melding van euthanasie of hulp bij zelfdoding van een arts te toetsen. Er zijn 5 Regionale Toetsingscommissies Euthanasie.Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RSS Feed):
- Nieuwe maandelijkse selectie oordelen gepubliceerd.
- Duo-euthanasie
- Vandaag een nieuw oordeel gepubliceerd in de categorie "psychische stoornis"
- Bereikbaarheid op maandag 8 april 2024
- Jaarverslag 2023 Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE)
- Nieuwe maandelijkse selectie oordelen gepubliceerd.
- Een nieuw oordeel gepubliceerd waarin de arts niet heeft voldaan aan alle zorgvuldigheidseisen.
Steunfonds Laatste Wil
Het Steunfonds Laatste Wil ondersteunt initiatieven om laatstewilmiddelen sneller beschikbaar te krijgen. Zodat uw keuze gerespecteerd wordt.Stichting De Einder
De Einder, steun bij een humane dood in eigen regie. Uitgangspunt van Stichting de Einder is dat het recht op leven niet tevens een plicht tot leven betekent. Ieder mens heeft het recht om, met respect voor eenzelfde recht van zijn medemens, zijn leven op zijn eigen manier invulling te geven en ook om in eigen regie de duur ervan te bepalen.Stichting LevenseindeCounceling
U wilt de regie over uw leven en ook over uw levenseinde? U wilt de autonomie over uw levenseinde veiligstellen en mogelijk maken? Dat kan zonder meer. Maar het hebben van een middel (uw eigen 'pil van Drion') is vaak niet voldoende. Laat u zich kundig begeleiden en grondig informeren, zodat u kunt komen tot een kwalitatief goed levenseindebesluit: weloverwogen, zorgvuldig en humaan. Voor nu of in de toekomst.Stichting Waardig Levenseinde
Dignified dying is a dream for most human beings. Illnesses and fate take turns to transform dying into misery. The way out is to accept that sooner or later you will vanish from this world and to prepare oneself for dying in dignity. This website provides access to the books, films and professional publications of Boudewijn Chabot M.D. Over the past twenty years he has devoted his life to research methods for a self-chosen and humane death for very old or very ill persons.
België
LEIF
LevensEinde InformatieForum. Een waardig levenseinde voor iedereen. LEIF is een open initiatief van mensen en verenigingen die streven naar een waardig levenseinde voor iedereen, waarbij respect voor de wil van de patiënt voorop staat.
Zwitserland
Dignitas
Welcome to DIGNITAS - To live with dignity - To die with dignity, the Swiss self-determination, autonomy and dignity group. We are a not-for-profit member’s society which advocates, educates and supports for improving care and choice in life and at life's end.Eternal SPIRIT Foundation
live self determined – die self determinedEternal SPIRIT is committed to promote the legalization of assisted voluntary death in all countries.
Eternal SPIRIT will analyze the application for assisted voluntary death, which is made towards Eternal SPIRIT by a member of lifecircle, and Eternal SPIRIT will realize it when it is approved. Eternal SPIRIT supports lifecircle, as well as other institutions that promote self-determination as part of the Eternal SPIRIT Foundation's statute.EXIT – Self-Determined Living and Dying
EXIT will enforce your right to refuse treatment in the event of illness and accident. EXIT will be by your side in difficult situations in life. EXIT will support you if you decide at some point to exercise your right to self-determination.Exit Switzerland – Application Assistance Program
The Application Assistance Program (AAP) provides help with the paperwork required for a Voluntary Assisted Dying (VAD) in Switzerland. Getting the ‘green light’ will depend, in part, about the efficient collation & submission of these important documents.Exit Switzerland is onderdeel van Exit International
Pegasos
Pegasos Swiss Association is a not for profit voluntary assisted dying (VAD) organization based in Basel, Switzerland. Pegasos believes that it is the human right of every rational adult of sound mind, regardless of state of health, to choose the manner and timing of their death.
Publicaties
Boeken
50 manieren om afscheid te nemen
De dood kan niemand ontlopen, maar afscheid nemen van het leven kan op vele manieren. En hoe je dat doet, maakt nogal wat uit, zo blijkt uit Barbara van Beukering's Volkskrant magazine-rubriek 'Je kunt het maar één keer doen'.Barbara van Beukering (2021). 50 manieren om afscheid te nemen. Uitgeverij Spectrum.
Aangeklaagd voor Euthanasie
Het unieke verhaal van een bevlogen en moedige arts die een 74-jarige patiënte met vergevorderde Alzheimer euthanasie verleent en haar daarbij uit de gevangenis van haar dementie bevrijdt.Arends, M. (2020). Aangeklaagd voor Euthanasie. Macmillan Publishers.
Beginnen over het einde
Nergens ga je zo prettig dood als in Nederland. Behalve als je dement bent. Want ook al mag het van de wet, geen arts helpt je bij het sterven als je niet meer begrijpt wat er gebeurt. Waarom is euthanasie bij dementie zo moeilijk? En hoe kan het wél?Henk Blanken (2019). Beginnen over het einde. de Correspondent.
De weg kwijt
De zorgelijke staat van de euthanasiewet. De acceptatie van euthanasie bij allerlei nare lichamelijke ziekten is enorm toegenomen. In 'De weg kwijt' legt Boudewijn Chabot de schaduwkant hiervan onder een vergrootglas.Chabot, B. (2017). De weg kwijt (ISBN 9789038804927). Nijgh & van Ditmar.
Eind goed
Een protestantse kijk op euthanasie in Nederland. In ‘Eind goed’ geeft Theo Boer een protestantse, ethische kijk op euthanasie in Nederland. In de zeventiger jaren van de vorige eeuw waren kerken en christenen in Nederland onder de eersten die euthanasie bespreekbaar maakten.Theo Boer (2021). Eind goed. VBK Media | Kok Boekencentrum.
Handboek De Vredige Pil
Het naslagwerk voor diegenen die nadenken over betrouwbare en vreedzame methoden voor een zelf bepaald levenseinde. De gids is samengesteld voor oudere en ernstig zieke mensen en hun familieleden.Nitschke, P. H., Stewart, F. J., Heijkoop, R., & Van Amstel-Jonker, H. (2018). Handboek De Vredige Pil. Exit International.
Het zelfgewilde einde van oude mensen
Op 19 oktober 1991 publiceerde NRC Handelsblad dit essay waarin de auteur, oud-hoogleraar burgerlijk recht en oud-raadsheer in de Hoge Raad, de wenselijkheid ter sprake bracht om oude mensen de gelegenheid te geven - bij een arts - middelen te verkrijgen waarmee zij, op een moment dat hun zelf aangewezen voorkomt, een einde aan het leven kunnen maken, op een manier die voor henzelf en hun omgeving aanvaardbaar is.Drion, H. (1992). Het zelfgewilde einde van oude mensen (pdf). Uitgeverij Balans.
Leven met euthanasie
Geliefden vertellen over hun ervaringen: een bundel met veertig interviews met mensen die op een bepaalde manier betrokken zijn (geweest) bij euthanasie. Bij bijna één op de twintig overlijdens is er in Nederland sprake van euthanasie. Als antwoord op niet te plannen en ongewenst lijden kiezen mensen voor deze geplande dood.Theo Boer, Stef Groenewoud en Wouter de Jonge (2021). Leven met euthanasie. VBK Media | Kok Boekencentrum.
Mijn allerlaatste zomer
Een ode aan het leven en de vrijheid om zelf over dat leven te mogen beslissen. Een aangrijpend verhaal van een vrouw die moest vechten om waardig te sterven.Anne Bert (2018). Mijn allerlaatste zomer. Uitgeverij Lannoo NV.
Uitweg – Een waardig levenseinde in eigen hand.
In Uitweg geven psychiater Boudewijn Chabot en Wim Graafland, en/of journaliste Stella Braam, verslag van manieren om waardig en omringd door dierbaren te sterven: stoppen met eten en drinken, de medicijn- en de heliummethode. Ook gaan zij in op eventuele problemen met justitie na het overlijden en hoe die voorkomen kunnen worden.Chabot, B., & Graafland, W. (2010). Uitweg (ISBN 9789038815053). Nijgh & van Ditmar.
Chabot, B., & Braam, S. (2019). Uitweg (ISBN 9789038800493). Nijgh & van Ditmar.Voor ik het vergeet
De tragiek van dementie en andere wilsonbekwaamheid is niet te onderschatten. Ondanks menselijke (palliatieve) zorg willen sommigen niet aftakelen. Angst voor controleverlies motiveert voor het opstellen van wilsverklaringen. De wilsverklaring euthanasie geldt echter alleen bij onomkeerbaar coma en niet bij dementie, hersenbloedingen, enzovoort.Wim Distelmans (2019). Voor ik het vergeet. VBK - Houtekiet.
Actuele informatie
De medische zorg rond het levenseinde komt regelmatig in de actualiteit. Bijvoorbeeld als het gaat om een mogelijk wet voor een ‘voltooid leven’, of om euthanasie bij dementie. Op deze pagina vind je alle nieuwsberichten en columns die de KNMG hierover heeft gepubliceerd. Ook lees je over de activiteiten van de KNMG in het politieke debat.Handreiking zorg voor mensen die bewust stoppen met eten en drinken…
om het levenseinde te bespoedigen. (pdf)Praten over het levenseinde
Als het gaat om de zorg in de laatste levensfase, zijn de wensen van de patiënt vaak heel persoonlijk. De één hecht aan een lange levensduur en gaat geen behandeling uit de weg. De ander hecht meer aan een goede kwaliteit van leven en wijst een belastende behandeling daarom liever af.Stappenplan Euthanasie
Een euthanasieverzoek roept emoties op bij patiënt, naasten én zorgverleners. Juist daarom is een goede communicatie rond euthanasie belangrijk, om misverstanden te voorkomen en samen tot een goede afweging te komen. Dit stappenplan helpt daarbij.Webdossier euthanasie
Artsen kunnen in bijzondere omstandigheden euthanasie verrichten en hulp bij zelfdoding verlenen. De euthanasiewet, ofwel de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, benoemt de voorwaarden waaronder dit mogelijk is.Zelfbeschikking
Patiënten willen soms de regie houden over hun eigen levenseinde. Daarom stellen ze bijvoorbeeld een wilsverklaring op of stoppen zij bewust met eten en drinken. Op deze pagina vind je handreikingen om patiënten daarbij te begeleiden met informatie en de juiste zorg.Zoekresultaten euthanasie
Levenseinde en euthanasie
Deze e-learning behandelt het tijdig spreken met de patiënt over zijn/haar levenseinde. Het is essentieel voor patiënt én arts om goede beslissingen te nemen in deze fase.Stappenplan Euthanasie
Een euthanasieverzoek roept emoties op bij patiënt, naasten én zorgverleners. Juist daarom is een goede communicatie rond euthanasie belangrijk, om misverstanden te voorkomen en samen tot een goede afweging te komen. Dit stappenplan helpt daarbij.Zoekresultaten euthanasie
Borst is voor ‘de pil van Drion’
14 APRIL 2001 • Minister Borst (Volksgezondheid) vindt dat er een uitvoerige maatschappelijke discussie moet komen over de pil, die zijn naam dankt aan oud vice-president van de Hoge Raad Huib Drion. Die pleitte tien jaar geleden voor het eerst voor een vrije verstrekking van een dergelijk middel aan oude mensen.Borst: ‘Ik kan me goed voorstellen dat artsen stervenshulp niet melden’
14 APRIL 2001 • De senaat stemde dinsdag in met 's werelds eerste euthanasiewet. Dankzij de inspanningen van D66, zegt verantwoordelijk minister Borst, ook D66. ‘Het is volbracht.' Maar is dat zo? ‘Ik ben niet tegen een pil van Drion.'Coöperatie Laatste Wil: ‘Wij zijn geen zelfmoordclub’
12 januari 2022 • Petra de Jong en Jos van Wijk besturen de Coöperatie Laatste Wil. Ze worden scherp in de gaten gehouden door het OM, dat verschillende leden vervolgt. „Doodgaan is niet altijd een pretje.”De pil van Drion
15 APRIL 2001 • Minister Borst (Volksgezondheid) vindt dat aan oude mensen die zelf een einde aan hun leven willen maken een zelfdodingsmiddel verstrekt mag worden.Dossier: Voltooid leven
Verzameling van diverse artikelen.Duo-euthanasie
Samen sterven gebeurt vaker, maar ‘minder romantisch dan het lijkt’. Het komt vaker voor in Nederland, maar deze vorm van euthanasie wordt niet zomaar verleend.H. Drion: Het zelfgewilde einde van oudere mensen
19 oktober 1991 • Het lijkt me aan geen twijfel onderhevig dat veel oude mensen er een grote rust in zouden vinden als zij over een middel konden beschikken om op aanvaardbare wijze uit het leven te stappen op het moment dat hen dat - gezien wat hen daarvan nog te verwachten staat - passend voorkomt.Kritiek op pleidooi Borst voor zelfdodingspil
16 APRIL 2001 • Minister Borst van Volksgezondheid heeft uit binnen- en buitenland kritiek gekregen op haar uitspraak dat aan oude mensen die zelf een einde aan hun leven willen maken een zelfdodingsmiddel verstrekt mag worden.Zoekresultaten euthanasie
Overige info
‘Ik ga liever gewoon dood.’
Bert Keizer (74) weet het zeker: er bestaat geen zalig nietsdoen. Sinds zijn pensionering werkt de filosoof en specialist ouderengeneeskunde voor Expertisecentrum Euthanasie. “Tegen patiënten van wie ik het verzoek kan inwilligen zeg ik: ‘Het spijt me dat u mij nodig heeft’.”Bewust Stoppen met Eten en Drinken
Bij bewust stoppen met eten en drinken is het de bedoeling om te overlijden. Mensen die bewust afzien van eten en drinken overlijden meestal binnen twee weken. Het lukt de meeste mensen om dood te gaan door bewust te stoppen met eten en drinken. Maar u heeft er wel wilskracht voor nodig. Steun van anderen helpt.Zie ook Bewust Stoppen met Eten en Drinken van Stichting Palliatieve Zorg Nederland (PZNL).
Euthanasie en hulp bij zelfdoding
Eén van de pagina's op de website van Palliatieve zorg: Euthanasie is levensbeëindigend handelen door een arts, op verzoek van een patiënt ... komt tegenwoordig voor bij zo’n 4% van de sterfbedden; een ruime verdubbeling in vergelijking met bij voorbeeld 2009. Zie ook Patiëntenfederatie Nederland.
Hoe schrijf ik een wilsverklaring?
In een wilsverklaring zet u op papier welke medische behandelingen u wel of niet wilt.Huisarts en Wetenschap
70 artikelen over "Levenseinde & euthanasie".Humanistisch Verbond
Wij staan voor een samenleving waarin iedereen vrij is om zelf invulling te geven aan leven, liefde, denken en dood. We willen een samenleving waar mensen gelijk worden behandeld en waardig met elkaar samen leven.Kanker – Niet meer beter worden: Euthanasie
Als genezen niet meer mogelijk is. Euthanasie moet zorgvuldig gebeuren, maar is niet strafbaar mits uitgevoerd door een arts.Patiëntenfederatie Nederland
Patiëntenfederatie Nederland zet zich in voor alle mensen die zorg nodig hebben, nu of in de toekomst.Praat op tijd over je levenseinde
In deze handreiking vind je praktische tips en aandachtspunten die jou kunnen helpen in je laatste levensfase, het levenseinde. Door op tijd te praten met je naasten én je dokter, weet zij/hij beter welke zorg bij jou past.Patiëntenfederatie Nederland: Praten over je levenseinde - pdf
Thuisarts – Levenseinde
Overlijden • Doodgaan • Sterven • Wilsverklaring • Reanimatie • Euthanasie • Advance Care Planning (ACP)ZonMw
Brede maatschappelijke steun voor euthanasieZorgOnderzoek Nederland (ZON) is in 1998 bij wet opgericht (De wet op ZON). Sinds 2001 bestaat tussen ZON en het gebiedsbestuur Medische Wetenschappen (MW) van Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) het samenwerkingsverband ZonMw. ZonMw is een zelfstandig bestuursorgaan. Om onze deskundigheid en integriteit bij het vervullen van onze wettelijke taak te waarborgen zijn verantwoordelijkheden, regels en procedures vastgelegd in wet- en regelgeving.
Euthanasie
Euthanasie (Oudgrieks: εὖ (eu) = "goede" en θάνατος (thanatos) = "dood"), goede dood, milde dood of genadedood, verwijst naar handelingen die het sterven zonder veel lijden van een andere persoon bevorderen.Euthanasie in Nederland
Euthanasie in Nederland is geregeld in de wet Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. De wet is met een parlementaire meerderheid van D66, VVD en PvdA, vastgesteld op 12 april 2001.Huib Drion
Drion werd geboren in een gezin van zes kinderen; zijn vader Frans Drion was Kamerlid voor de Liberale Staatspartij. In de Tweede Wereldoorlog gaf hij met zijn broer Jan het verzetsblad De Geus (onder studenten) uit. Dit blad had aan het eind van de oorlog een oplage van 5000 exemplaren en werd grotendeels door de twee broers zelf volgeschreven. Hij studeerde aan de Rijksuniversiteit Leiden en voltooide zijn opleiding in 1945.Pil van Drion
De pil van Drion is een door de Nederlandse rechtsgeleerde Huib Drion in 1991 voorgestelde hypothetische pil waarmee een (hoog)bejaarde die 'klaar is met leven' op humane wijze een einde aan zijn of haar leven zou kunnen maken op een zelfgekozen tijdstip.Zoekresultaten euthanasie
Uitstapvarianten
Levensbeëindiging met hulp
Euthanasie
Het woord euthanasie komt van het Griekse woord euthanatos, dat letterlijk ‘een goede dood’ betekent. Bij passieve euthanasie is sprake van stopzetting van geneeskundige behandeling van iemand die daardoor zal overlijden. Bij actieve euthanasie wordt een dodelijk middel toegediend. In veel landen is actieve euthanasie verboden. In Nederland en België mag een arts onder voorwaarden euthanasie verlenen. Daar moet iemand zelf om hebben verzocht.Hulp bij zelfdoding
Hulpverbod: assisteren bij zelfdoding is in Nederland verboden en dus strafbaar, in Duitsland toegestaan. Adviezen geven mag wel. In Zwitserland is hulp bij zelfdoding wettelijk toegestaan. Die hulp mag onder voorwaarden ook aan niet-Zwitsers worden gegeven. Wil je in Nederland toch helpen, dan is het risico van vervolging het geringst bij een methode die geen sporen achterlaat. Dat is het geval bij gebruik van de stikstofmethode.
Palliatieve sedatie
Een arts dient medicatie toe om het bewustzijn van een patiënt te verlagen. De patiënt maakt zijn dood, meestal te verwachten binnen een tot twee weken, niet meer bewust mee.
Levensbeëindiging zonder hulp
Versterving
Bij bewuste versterving ziet iemand af van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen.Zelfdoding
Andere woorden voor zelfdoding zijn suïcide of zelfmoord. Zelfdoding is niet wettelijk verboden, maar er zijn landen waar zo’n verbod wel bestaat, zoals Maleisië en Pakistan.
Opzettelijke beëindiging van het eigen leven gebeurt op vele manieren. Mensen gooien zich van daken, springen voor treinen, verdrinken zichzelf, zetten hun auto tegen een boom, rijden opzettelijk in op tegemoetkomend verkeer, of kiezen een andere gewelddadige manier. Het is ook mogelijk om op mildere wijze uit het leven te stappen, bijvoorbeeld door het slikken van bepaalde medicijnen of andere middelen.Zelfeuthanasie
Minder eenzaam dan de hierboven beschreven vorm van zelfdoding is zelfeuthanasie, waarbij iemand middelen inneemt zonder betrokkenheid van een arts, maar in de regel wel mensen uit de naaste omgeving om zich heen weet.